سیمای روایی حضرت زینب(س)۱
حضرت فاطمه (س) به وجود زینب، گوهر تابناكى كه به زودى از او درخشیدن مىگرفت، افتخار مىكرد. آرى! دختر رسول خدا (ص)، فرزندى پاك را در خود مىپرورید كه با ظهورش مایه افتخار و زینت پدر مىشد.
از قضا در همان روزها رسول خدا (ص) به مسافرت رفته بود و دختر آفتاب بى حضور او پاى به عرصه وجود گذاشت. فاطمه (س) رو به همسرش على (ع) كرد و گفت: پدر در سفراست؛ نام این دختر را چه بگذاریم؟ على (ع) پاسخ داد: در این باره بر حضرت رسول سبقت نمىگیرم. صبر كنیم به زودى ایشان بر مىگردد. وقتى، رسول خدا (ص) آمد، این كار را به خدا سپرد، جبرئیل نازل شد و گفت: خداى تو سلام مىرساند و مىفرماید: نام دخترت را « زینب» بگذار. رسول خدا (ص) آنگاه زینب را خواست. او را بوسید و به مشتاقانى كه دراطرافش گرد آمده بودند؛ فرمود: « به حاضران و غائبان توصیه مىكنم احترام
این دختر را نگاه دارید. به راستى او شبیه خدیجه كبرى (س) است.»
زینب (س) بانویى بلند بالا بود با چهرهاى نورانى و با وقار و صاحب سكینه بود.
در حیا و عصمت، مانند مادرش، فاطمه زهرا (س) و در شیوایى و رسایی سخن، مثل پدر بزرگوارش، على (ع) بود.
زینب بردبارى را نیز از برادرش حسن و شجاعت را از حسین علیهماالسلام در خود جمع كرده بود.
خوب است بدانیم: «ام كلثوم» و«ام عبدالله» و «ام الحسن» كنیههایش بود و البته بعدها به وى «ام المصائب»، «ام الرزایا» و«ام النوائب» نیز مىگفتند.
اما لقبهایش عبارتند از:«عقیله بنى هاشم»، «عقیلة الطالبیین، «صدیقه صغرى»، «عصمت صغرى»،
«الراضیه»، «امینة الله»، «عالمةغیر معلمه»، «فاهمة غیر مفهمه»، «مجتهده»، «حافظة الودایع والاسرار» و «موثقة فى نقل الاحادیث و الاخبار.»در بین این لقبها چهار لقب (عالمه غیر معلمه، مجتهده، حافظة الودایع والاسرار و موثقه فى نقل الاحادیث و الاخبار) گویاى مقام والاى علمى و روایى این بانوى بزرگوار است كه كمتر مورد بررسى قرار گرفته است.آرى همه زینب را با عنوان افتخارآمیز ( سفیر كربلا) مىشناسند و به همین علت ویژگىهاى دیگر ایشان تحت الشعاع حماسه بزرگ عاشورا قرار گرفته و ابعاد مهمى از شخصیتش مورد بى مهرى و كم توجهى واقع شده است. شخصیت روایى حضرت از جمله آنهاست. البته در این مقاله تنها به ارتباط روایى عقیله بنىهاشم با مادر گرامىاش فاطمه زهرا (س) مىپردازیم.
در محضر فاطمه (س) روایت كننده نور، بى گمان شرایطى چون عدالت، مورد اطمینان بودن و... را باید در خود جمع كند.
یكى دیگر از این شرایط " سن" راوى است؛ او باید در حدى باشد كه بتوان ادعا كرد خود روایت را بلا واسطه نقل مىكند.
به همین جهت باید دید زینب (س) در چه سالهایى محضر مادرش را درك كرده است؟ زیرا برخى از روایتهاى وى مربوط به دوران سه، چهاریا پنج سالگى اوست. در این باره محققان گفتهاند: شیوه و كمیت رشد جسمى و روحى اهل بیت علیهم السلام با دیگران تفاوتى عمده و اساسى داشته است. از این روى نمىتوان در موضوع سن و سال با آنها مانند راویان دیگر برخورد كرد. حتى در نحوه تولد و دوران حمل نیز خاندان پیامبر تفاوتهاى اساسى با دیگران دارند.
لذا قادرند از سنین كودكى احادیث را به صورت كامل در ذهن خود جاى دهند و براى آیندگان با دقت كامل نقل كنند. پس زینب (س) مىتوانست همه آنچه را كه مىدید، به خاطر بسپارد. او تمام مصائب و دشوارىهایى را كه مادر بارها با آن رو به رو بود، به یاد داشت.
از جمله هنگام قرائت خطبه فدكیه توسط مادر، زینب كه كودك خردسالى بود، آن را شنید و به صورت كامل روایت كرد.
مقام علمى حضرت زینب (س)
زینب از همان دوران طفولیت، عالمه بود.
امام سجاد(ع) به حق فرمود: « یا عمه انت بحمدالله عالمة غیر معلمه و فاهمة غیرمفهمه» در دورههاى بعد نیز زینب (س) با تكیه بر همان علم خدادادى، مجلس تفسیر قرآن براى زنان كوفه برگزار كرد.
در یكى از این روزها كه (كهیعص) را تفسیر مىكرد، حضرت على (ع) وارد شد و به وى فرمود: «اى نور دیده، آن (كلمه) رمزى در مصیبت وارده بر شما عترت پیغمبر است.»
مقام روایى
درباره شخصیت روایى حضرت، علماى بزرگى سخن گفتهاند از جمله ابوالفرج اصفهانى می گوید:" زینب عقیله دخترعلى بن ابىطالب، مادرش فاطمه دختر رسول خداست و او همان كسى است كه ابنعباس از او كلام حضرت فاطمه (ع) را در فدك نقل مىكند و مىگوید: حدیث كرد مرا عقیله ما زینب دخترعلى (ع)... "در انساب الطالبیین مىخوانیم:" زینب كبرى دختر امیرمومنان (ع) كه كنیهاش ام الحسن بود، از مادرش زهرا (س) روایت مىكرد.
مرحوم سید نورالدین جزایرى، در خصائص الزینبیه، ویژگى موثقه بودن زینب را طرح مىكند و مىنویسد: «از جمله القاب آن محترمه«موثقه» است، كه آن مكرمه مورد وثوق حضرت سیدالشهدا، و حضرت سجاد علیهماالسلام بودهاند و لذا حافظ ودایع الهیه و اسرار محمدیه بوده، بلكه محل وثوق كلیه مردم بوده و لذا حضرت سیدالساجدین (ع) هر وقت بیان اخبار و احادیث مىفرمود و مىخواست كه در اذهان مردم جاى گیرد و از او بپذیرند، به عمهاش اسناد مىداد و از آن مخدره نقل مىفرمود.
مع ذلك مىگفت:«حدثتنا عقلیتنا.»آیة الله خویى مىنویسد:" از مادرش سلام الله علیها روایت مىكند. و جابر ( فقیه، جزء سوم، باب معرفة الكبائر، حدیث 1754) وعباد عامرى از او روایت مىكنند.
این همه نشان از اوج مقام روایى حضرت زینب (س) دارد كه متاسفانه كمتر مورد توجه قرار گرفته است."
راویان
باید توجه داشت كه ارزش روایات نقل شده از حضرت زینب (س) فراتراز روایاتى است كه راویان دیگر نقل كردهاند، زیرا این بانوى بزرگ خود عالمهاى غیر معلمه بود و روایاتى را كه نقل مىكرد، بى هیچ شبههاى، معتبر و مستنداند؛ حتى روایتهایى كه در سنین كودكى از او نقل شدهاند.
این بانوى بزرگوار كه پنج سال قبل از وفات رسول خدا (ص) به دنیا آمد، از مادرش فاطمه زهرا(س)، پدرشعلى (ع)، اسماء بنت عمیس، و ام ایمن روایت نقل مىكرد. شمار راویان از وى بسیارند كه مىتوان به:على بن حسین(ع)، ابن عباس، محمد بن عمر، عطاء بن سائب، فاطمه بنت الحسین، محمد بن جابر، عباد عامرى و ... اشاره كرد. حال با تمسک به برخی روایات، مطلب خود را مزین می نماییم.
1- وسیله ارتباط خلق و خالق
ابوبكر با این سند از محمد بن زكریا، جعفر بن محمد بن عماره كندى، پدرش، حسین بن صالح، از دو مرد از بنىهاشم، از حضرت زینب (س) دخترعلى (ع) روایت كرد كه زینب (س) فرمود: « قالت فاطمه (س):... و نحن وسیلته فى خلقه و نحن خاصته و محل قدسه و نحن حجته فى غیبه و نحن ورثه انبیائه...»؛ ما وسیله ارتباط خدا با مخلوقهاى او هستیم.
ما برگزیدگان خداییم و جایگاه پاكىها، ما راهنماهاى روشن خداییم و وارث پیامبران اوهستیم.
2- بهشت جایگاه شیعیان
ابى حجاف ( از محمد بن عمر بن حسن)، از زینب، به نقل از فاطمه (س) و اشجع، بلید بن سلیمان (از ابى حجاج، محمد بن عمرو هاشمى) از زینب دخترعلى (ع) نقل كرد كه فاطمه (س) فرمود: « قالت فاطمه (س) :
ان رسول الله قال لعلى اما انك یابن ابى طالب و شیعتك فىالجنه.» « و سیجىء اقوام ینتحلون حبك ثم یمرقون
من الاسلام كما یمرق السهم من الرمیه.» رسول خدا به على (ع) فرمود: «اى پسرابوطالب! همانا تو و رهروان تو در بهشتاند و به زودى قومى مىآیند كه از دوستى تو سخن مىگویند، آنگاه از اسلام فرار مىكنند، مانند
پرت شدن تیر از كمان.»
3- دوستى آل محمد صلى الله علیه و آله
روایتى مشهور به «فاطمیات» در باب دوست داشتن آل محمد هست كه با این اسناد نقل شده است: «... عن فاطمه بنت السجاد على بن الحسین زین العابدین (ع) عن فاطمه بنت ابى عبدالله الحسین(ع) عن زینب بنت امیرالمؤمنین (ع)عن فاطمه بنت رسول الله (ص) قالت: الا من مات على حب آل محمد مات شهیدا»؛ آگاه باشید هركسى كه بر دوستى آل محمد بمیرد، شهید است.»